امروزه بازآفرینی فضاهای شهری به عنوان یکی از مولفه های عمده در زیباسازی شهری و جذب گردشگران به شمار می آید. در اکثر کشورهای اروپایی که از شهرهایی با قدمت تاریخی و یادمانی برخوردارند، بازآفرینی شهری به عنوان یک راهبرد، هم در حوزه نوسازی شهری و نیز در حوزه زیباسازی و جذب توریست مطرح است. انطباق مولفه های تاریخی شهرهای اروپایی با شهرهای خاورمیانه که از قدمت شهرنشینی برخوردارند، این راهبرد را با جذابیت وافری وارد ادبیات توسعه شهری کشورهای حوزه مذکور نموده است به نحوی که در اکثر کشورهای دارای تمدن و پیشینه شهرنشینی این سیاست به عنوان یک متغیر اثرگذار در بخشیدن هویت به شهرها در کنار یادمان های تاریخی شان قرار داده است.
در کشور ما نیز، شهرهای پیشرو در توسعه از قبیل اصفهان، تهران، تبریز، شیراز و مشهد که دارای زمینه های تاریخی در فضاهای شهری هستند، زودتر از سایر شهرها به این اقدام دست یازیدند. محوطه های معروف شهرهای گردشگری کشور از قبیل میدان نقش جهان اصفهان، محوطه ها و خیابان های تاریخی اطراف بازار تهران و تبریز، فضاهای تاریخی اطراف حرم مطهر رضوی (ع) و اماکن تفریحی و سیاحتی شهر شیراز نمونه هایی پویا در زمینه بازآفرینی شهری به شمار می روند.
این طرح ها و پروژه های شهری که به منظور بازآفرینی فضاهای شهری تدارک دیده شده اند، در کنار بخشیدن هویت و پایداری به فضاهای شهری موجب رشد و توسعه شهر و اقتصاد شهری در این شهرها شده اند و در کنار این مقوله گردشگری شهری را وارد فاز جدیدی در ادبیات توسعه شهری نموده اند، به نحوی که در کنار وجود یادمان های جذاب شهری از دوران های تاریخی گذشته، جذابیت های بصری مدرن را در کنار سازه های قدیمی در شهرها به نمایش گذارده اند. این ترکیب موجب ایجاد نشاط و طراوات نوینی در مراکز تاریخی شهرها شده است که از نتایج آن کلیه شهروندان شهرهای مذکور منتفع گشته و می شوند.
اما انچه که به عنوان برنامه بازآفرینی شهری در ادبیات توسعه شهری میتواند یک فرصت و قوت محسوب شود، در صورت اجرای ضعیف میتواند موجباب ضعف و تهدید در حوزه مدیریت و برنامه ریزی شهری را فراهم آورد. از جمله مواردی که بر این امر تاثیر می گذارد عبارتند از:
۱- اقدام شتاب زده و بدون مطالعه در رابطه با بازآفرینی فضاهای شهری که سبب از بین رفتن فرصتهایی خواهد شد که در صورت مطالعات دقیق تر میتواند هم افزایی توسعه ای را در فضاهای شهری فراهم آورد؛
۲- اقدامات شتاب زده در این حوزه مانع از طراحی نوآورانه در ایجاد فضای پرنشاط در مراکز مذکور گردد؛
۳- اجرای نامطلوب و عدم مدیریت دقیق پروژه در بازآفرینی شهری موجب هدر رفتن منابع و یاس و ناامیدی در شکل دهی به فضاهای شهری در قالب ساختارهای اصلی آن خواهد شد؛
۴- عدم مدیریت صحیح انعکاس قابل توجهی در مطلوبیت کالاهای مورد استفاده یا مصالح بکار رفته در اجرای فضاهای بازآفریده شده خواهد داشت که پس از ساخت و ساز بلافاصله هزینه های مرمت و نگهداری این فضای بازآفریده شده را بر مدیریت شهری تحمیل خواهد نمود؛
۵- با تحمیل شرایط مرمت و نگهداری بالا، بخش قابل توجهی از منابع شهری که باید صرف توسعه و آبادانی سایر بخش ها گردد، اتلاف مرمت و نگهداری از ساختاری می گردد که از پایه ضعیف اجرا شده و در طولانی مدت تفکر باززنده سازیِ فضای بازآفریده شده را به ذهن مدیران شهری منعکس می نماید.
این موارد و عوامل متعاقب اثرگذار که نیازند ریزبینی بیشتر در مقوله اجرای ناصحیح بازآفرینی شهری است، نهایتا توسعه شهر را دچار اختلال می کند و در این شرایط، مجموعه ای همبسته از عوامل و نارسایی های شهری از قبیل ترافیک سنگین در حوزه بافت بازآفریده شده، از بین رفتن وجهه اصلی و هدف عمده طرح، آلودگی منظر، معطلی سایر طرح های مرتبط به طرح بازآفرینی و … را به وجود می آورد. مساله ای که امروزه در طرح بازآفرینی فضاهای شهری در شهر رشت کاملا مشهود و نمایان است. اقدام شتاب زده مدیریت شهری در اجرای طرح بدون مصوبه شورای شهر و یا لااقل هزینه کردن بیش از حدِ آنچه که در سرفصل اعتباری این طرح دیده شده بود، هزینه بسیار سرسام آوری را به مدیریت شهر تحمیل نمود. از طرفی اجرای ناصحیح و طرح بسیار ضعیف این پدیده در میدان ذهاب شهرداری رشت، میدان اصلی شهر را که روزی یادگار دوران کهن و سبز شهر بود تبدیل به شبه کویری بی روح نمود که در حال حاضر انعکاس این مردگی شهری را میتوان در مراوده های روزمره شهروندان پیگیری نمود. و نهایتاً استفاده از مصالح بی دوام که از منظر ارزش ریالی از مشابه با کیفیت مصالح مشابه نیز گرانتر تمام شد و تخریب مصالح در اثر گذار شهروندان و یا برخی وسایل نقلیه، هزینه هنگفت مرمت و نگهداری را به مدیریت شهری تحمیل نموده است، بطوریکه رهگذران تا مدتها در تفکر عدم تکمیل طرح ماه ها پس از افتتاح این طرح بازآفرینی توسط شهرداری رشت بودند.
لذا با عنایت به موارد پیش گفته باید اذعان نمود که اگرچه طرح های بازآفرینی شهری از راهبردهای موثر در توسعه فضاهای شهری و جذب گردشگر و پویاسازی اقتصاد شهری است، اما در صورت اجرای ناصواب آن همانند کودکی ناقص است که علاوه بر زجر اداره خود، باری بر دوش سایرین و یا سایر ساختارها در نهاد مدیریت شهری است که باید با تمهیداتی صحیح مدیریت و به روش درست خود اجرا شود.
نویسنده : مهندس ابوالفضل پورمجیب