بافت فرسوده به بافت هایی گفته می شود که در اثر گذار زمان و بی توجهی شهروندان در بخش مالکیت خصوصی، و نهادهای عمومی و دولتی در بخش های حاکمیتی، از حالت پایدار به شکل نیمه پایدار یا ناپایدار در آمده است. ادبیات برنامه ریزی یا ساماندهی بافت های فرسوده در جهان به شهرهای کشورهای اروپایی بر می گردد. به علت قدمت سابقه شهرنشینی در اروپا و ایجاد شهرهای با قدمت بیش از ۵۰۰ سال در این قاره، شهرهای موجود در این قلمروی آب و هوایی در اثر گذر زمان دچار ناپایداری گشت و نازیبایی این بافت ها نیمه فرسوده و فرسوده، مدیران و متخخصان شهری را بر آن داشت که در این خصوص دست به اصلاحاتی برنند. عمده رویکردهای برخورد با این پدیده، یعنی فرسودگی، عبارت بودند از:
۱- سیاست نوسازی بافتهای فرسوده؛
۲- سیاست بهسازی بافت های فرسوده؛
۳- سیاست ساماندهی و توانمندسازی در بافت های فرسوده.
در این فرایند، سومین سیاست به عنوان سیاست اثرگذار نهایی، پس از تمرین و تجربه رویه های گوناگون، مورد پذیرش قرار گرفت و بر این مبنا ساماندهی بافت ها، یعنی برنامه ریزی فیزیکی به منظور باززنده سازی بافت و ایجاد شرایط سالم در محلات شهری و سپس توانمندسازی سکنه، بر مبنای راهبردهای ظرفیت سازی برای ساکنین، نهادسازی و آگاهی بخشی به وجود آمد. این روش با آگاهی دادن به ساکنان بافت های فرسوده، آنان را با حقوق و قوانین مرتبط به خود آشنا می کند، به نحوی که شهروندان میتوانند بر مبنای این مهارت های کسب شده، احقاق حق خود را از نهادهای عمومی و دولتی داشته باشند.
در ایران نیز قدمت شهرنشینی در به وجود آمدن شهرهای تاریخی و یا بخش تاریخی شهرها نقش داشته است. این شهرها در گذار زمان به همان فرایند شهرهای اروپایی دچار فرسودگی شدند، البته شدت فرسودگی با عنایت به مصالح بکار رفته در معماری و ساختمان اقالیم مختلف قطعا متفاوت است. نفوذ تفکر ساماندهی و توانمندسازی بافت های فرسوده در ایران، اما با تاخیر فراوان و از زمان تشکیل سازمان بهسازی و نوسازی شهری ایران می باشد. این سازمان به عنوان یکی از معاونت های کاربردی وزارت راه و شهرسازی نقش عمده ای در توانمندسازی بافت های فرسوده شهری ایفا نموده است. البته قانونگذار با شریک کردن شهرداری ها یا ساختار مدیریت شهری در این فرایند، بطور رسمی ساختارهای مدیریت شهری را نیز به ساماندهی و توانمندسازی بافت های فرسوده وارد کرد. بطوریکه در شهرداریهای کلانشهرهای ایران، سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری، در این خصوص فعالانه عمل می کند.
در شهرداری رشت نیز اگرچه این سازمان شکل گرفته است، اما عملکرد ضعیف و در مراتبی بی رمق از سوی این سازمان، مجالی را برای بروز استعدادهای ذاتی این ساختار در کمک به ساماندهی و توانمندسازی بافت های فرسوده ایجاد ننموده است. امروزه مساحت زیادی از شهر رشت را بافت های فرسوده ای در بر می گیرد که گاها این بافت ها از ارزش یادمانی نیز برخوردارند. عدم توجه مدیریت کلان شهری به حوزه های مربوطه، چه در حوزه نظر و چه در حوزه عملکردی مشهود است. انفعال در این حوزه موجب به حاشیه رانده شدن هر چه بیشتر این سازمان شده است که نیازمند بازنگری در ساختار و ماموریت های این سازمان حساس در حوزه بافت های فرسوده است. به عبارتی شورای شهر باید با ارتقای جایگاه سازمانی این ساختار، نقش و عملکرد این سازمان را در مجموعه مدیریت شهری در حد حساسیت بافت های فرسوده بالا ببرد. شهرداری نیز با عنایت به مسائل مختلف موجود در بافت های فرسوده که پر نمود ترین آن به وقت بحران و مسائل طبیعی نمود پیدا می کند، نسبت به پذیرش جایگاه برتر به این ساختار کمک نماید. البته این وظیفه خطیر در قلمروی ماموریتی شورایی قرار دارد که علم و اولیت بندی در مسائل شهری را در سر لوحه تصمیم گیری ها و سیاست های خود قرار دهد.
نوسینده : مهندس ابوالفضل پورمجیب