برنامه ریزی مکانی به معنای آمایش مکان های شهری بر مبنای ظرفیت ها و داشته های یک مکان (شهری یا روستایی) از اهم موضوعات شهرسازی و مدیریت شهری است. کشورهای دارای سبک در شهرسازی و معماری، کلیه فعالیت های مکانی خود را بر اساس مکان یابی بهینه فعالیت ها ساماندهی می کنند. این رویکرد اساس برنامه ریزی مکانی را بر سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) قرار داده است. به عبارتی کلیه فضاهای مربوط به خدمات شهری باید در قالب سیستم های اطلاعاتی هوشمند جغرافیایی مورد ارزیابی و مکان گزینی قرار گیرد. این خدمات که طیف وسیعی را در بر می گیرد عبارتند از؛ مکان یابی دسترسی ها، مراکز خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات، مراکز درمانی، مراکز آموزشی، بازارچه های محلی، پارکینگ ها و غیره.
در اکثر کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، پیاده روها و حاشیه های دسترسی ها در راستای مفهوم امنیت که از اهداف برنامه ریزی شهری است، طوری آزادسازی می شود که بتوان در آن فضای روانی ویژه نشاط و طراوت را برای شهروندان رقم بزند. به عنوان مثال از پیاده روها به عنوان اماکنی برای صرف چای یا قهوه استفاده می کنند. به منظور کاهش حجم پارک اتومبیل در کنار خیابان ها، به بهترین نحو به مکان یابی پارکینگ ها پرداخته می شود و با تکیه بر دانش سیستم اطلاعات جغرافیایی، برنامه ریزی دقیقی برای مکان بهینه پارکینگ ها صورت می گیرد، به نحوی که در کلیه سطح شهر، کمتر مکانی یافت می شود که ازدحام ترافیک ایستا (اتومبیل های پارک شده) بصر شهروندان را آزار دهد و امنیت فیزیکی و روانی انان را به مخاطره بیندازد.
همانطور که مشخص است، برای مکان یابی پارکینگ ها باید به شاخص هایی توجه نمود، این شاخص ها عبارتند از؛ جمعیت منطقه، وضعیت دسترسی ها، کاربری عمده منطقه، ارتباطات مراکز و هسته های شهری با ناحیه مورد مطالعه، انواع قوانین مرتبط با جاذبه و غیره که در قالب لایه های اطلاعاتی در سیستم GIS به روشهای مختلف تلفیق و مکان بهینه به دست می آید.
در کشور ایران نیز چنین رویکردی در شهرهای بزرگ مورد توجه قرار گرفته است. اما تسری این رویکرد در شهرهای میانی و کوچک، کمتر مورد مداقه مدیران شهری بوده و در این حوزه با ضعف های عمده در حوزه نظری و عملی مواجه بوده و هستیم. به عنوان مثال شهر رشت، با انبوه ترافیک و شکل متمرکز و آشفته شهری، فاقد برنامه ریزی مکانی برای ساخت پارکینگ در نقاط مساله دار است. این مقوله در نواحی ویژه از شهر به قدری حاد است که حاشیه خیابان ها در برخی لحظات از روز، بیشتر شبیه پارکینگ های روباز و بسیار نامنظم به نظر می رسد. لذا از رسالت های عمده مدیریت شهری و شورای شهر در این رابطه نگاه دقیق و برنامه ریزی مکانی مناسب به منظور مکان یابی سایت های احداث پارکینگ است که متاسفانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است. انبوه مشکلات پارکینگ در شهر رشت را باید به نظام پیاده سازی تفکرات شهری ارتباط داد، توجه بیشتر بر معماری شهری در مقابل شهرسازی و برنامه ریزی شهری، شاید یکی از آفات عمده در مدیریت شهری رشت است که باید در شورای شهر مورد مداقه و بازبینی قرار گیرد.
تلفیق مشکلات ترافیکی با فقدان پارکینگ و نحوه سنتی پیاده رو ها در شهر که در مواقعی از ماه و سال مملو از دست فروشان دوره گرد می شود نیز یکی از آسیب هایی است که بر وخامت اوضاع می افزاید. لذا به عنوان یک مولفه شهری، باید توجه ویژه بر ساخت پارکینگ های طبقاتی به واسطه فقدان زمین کافی در مرکز شهر و ایجاد پارکینگ های روباز در نواحی با فضای آزاد بیشتر نمود؛ رسالتی که فراموش شده و نیازمند باززنده سازی در چارچوب یک شورای قوی و ساختار شهری سالم و مناسب است.
نویسنده : مهندس ابوالفضل پورمجیب